Soạn bài Tổng kết phần văn học (tiếp theo) – Ngắn gọn nhất – Ngữ văn 9 tập 2
Tổng kết phần văn học (tiếp theo)
A. NHÌN CHUNG VỀ NỀN VĂN HỌC VIỆT NAM
Câu 1:
a. Bộ phận văn học chữ Hán
Thứ tự
Tác phẩm (Đoạn trích)
Tác giả
Thể loại
1
Con hổ có nghĩa
Vũ Trinh
Truyện
2
Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng
Hồ Nguyên TRừng
Truyện
3
Sông núi nước Nam
Lí Thường Kiệt
Thơ
4
Phò giá về kinh
Trần Quang Khải
Thơ
5
Thiên Trường vãn vọng
Trần Nhân Tông
Thơ
6
Côn Sơn Ca
Nguyễn Trãi
Thơ
7
Chiếu dời đô
Lí Công Uẩn
Chiếu
8
Hịch tướng sĩ
Trần Quốc Tuấn
Hịch
9
Nước Đại Việt ta
Nguyễn Trãi
Cáo
10
Bàn luận về phép học
Nguyễn Thiếp
Tấu
11
Chuyện người con gái Nam Xương
Nguyễn Dữ
Truyện
12
Chuyện cũ trong phủ chú Trịnh
Phạm Đình Hổ
Tùy bút
13
Hoàng Lê nhất thống chí
Ngô gia văn phái
Tiểu thuyết
b. Văn học chữ Nôm
Thứ tự
Tác phẩm (Đoạn trích)
Tác giả
Thể loại
1
Sau phút chia li
Đoàn Thị Điểm
Thơ song thất lục bát
2
Bánh trôi nước
Hồ Xuân Hương
Thơ tứ tuyệt
3
Qua Đèo Ngang
Bà Huyện Thanh Quan
Thơ thất ngôn bát cú
4
Bạn đến chơi nhà
Nguyễn Khuyến
Thơ thất ngôn bát cú
5
Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác
Phan Bội Châu
Thơ thất ngôn bát cú
6
Đập đá ở Côn Lôn
Phan Châu Trinh
Thơ thất ngôn bát cú
7
Muốn làm thằng Cuội
Tản Đà
Thơ thất ngôn bát cú
8
Hai chữ nước nhà
Trần Tuấn Khải
Song thất lục bát
9
Chị em Thúy Kiều
Nguyễn Du
Truyện thơ
10
Cảnh ngày xuân
Nguyễn Du
Truyện thơ
11
Kiều ở lầu Ngưng Bích
Nguyễn Du
Truyện thơ
12
Mã Giám Sinh mua Kiều
Nguyễn Du
Truyện thơ
13
Thúy Kiều báo ân báo oán
Nguyễn Du
Truyện thơ
14
Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
Nguyễn Đình Chiểu
Truyện thơ
15
Lục Vân Tiên gặp nạn
Nguyễn Đình Chiểu
Truyện thơ
Câu 2:
Văn học dân gian
Văn học viết
Sáng tác vô danh, mang tính tập thể
Sáng tác cá nhân, có tên tác giả
Khó xác định chính xác thời điểm ra đời
Dễ xác định chính xác thời điểm ra đời
Lưu truyền bằng hình thức truyền miệng, sau này được ghi chép lại
Lưu truyền bằng văn tự ( văn bản)
Thường có dị bản ở các vùng, miền khác nhau
Chỉ có một bản duy nhất, không có dị bản
Thể loại đặc trưng, văn học viết không lặp lại : thần thoại, truyền thuyết, cổ tích.
Thể loại khá phong phú : thơ, truyện, tiểu thuyết, tùy bút…
Câu 3: Bài thơ Con cò của Chế Lan Viên.
Con còn bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ hát
Có cánh cò đang bay.
“Con cò bay la
Con cò bay lả
Con cò cổng phủ
Con cò Đồng Đăng…”
Cò một mình cò phải kiểm lấy ăn,
Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ.
“Con cò ăn đêm
Con cò xa tổ
Cò gặp cành mềm,
Cò sợ xáo măng…”
Ngủ yên! Ngủ yên! Cò ơi, chớ sợ!
Trong lời ru của mẹ thẩm hơi xuân…
Tác giả đã vận dụng một cách sáng tạo các câu ca dao:
Con cò bay lả, bay la
Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng
Con cò bay lả, bay la
Bay từ cổng phủ bay về Đồng Đăng
Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Ồng ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nao ông hãy xáo mãng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò
– Có thể dùng những bài thơ sau đây để chứng minh ảnh hưởng của vàd học dân gian đến văn học viết:
+ Bánh trôi nước. (Hồ Xuân Hương)
+ Bạn đến chơi nhà. (Nguyễn Khuyến)
+ Mùa xuân nho nhỏ. (Thanh Hải)
Câu 4: Nội dung yêu nước trong bộ phận văn học yêu nước và cách mạng nửa đầu thế kỉ XX và giai đoạn 1945-1975.
– Thời trung đại ( thế kì X – XIX) : thể hiện trong các áng thơ : Sông núi nước Nam, Phò giá về Kinh, Bình Ngô đại cáo, Hịch tướng sĩ, Thuật hoài…
– Đầu thế kỉ XX – Cách mạng tháng Tám 1945 : thể hiện qua các tác phẩm của Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Hồ Chí Minh…
– Sau cách mạng tháng Tám, tinh thần yêu nước thể hiện trong các tác phẩm : Làng, Lặng lẽ Sa Pa, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Những ngôi sao xa xôi, Đoàn thuyền đánh cá…
Câu 5: Biểu hiện của tư tưởng nhân đạo:
a) Chuyện người con gái Nam Xương
-Thông cảm xót xa với số phận đau khổ, oan trái của Vũ Nương người phụ nữ trong xã hội phong kiên xưa, là nạn nhân củ chiến tranh, của tư tưởng và lễ giáo phong kiến.
– Khẳng định ca ngợi các phẩm chất: thủy chung, coi trọng đạo lí tình nghĩa, hết lòng vì cha mẹ, chồng con của người phụ nữ
– Mong ước rửa oan cho Vũ Nương để Vũ Nương được an ủi, tôn vinh ở một thế giới khác.
b) Tắt đèn
– Lên án sự bất công và tàn bạo của bộ máy cai trị thực dân phong kiến đối với người nông dân.
– Khẳng định đề cao với trọn vẹn lòng yêu mến, trân trọng những phẩm chất tốt đẹp, sức sống và sự phản kháng mạnh mẽ của một người phụ nữ nông dân là chị Dậu.
B. SƠ LƯỢC VỀ MỘT SỐ THỂ LOẠI VĂN HỌC
Câu 1. Các thể loại chính của văn học dân gian được học trong chương trình Ngữ văn THCS.
+ Truvền thuyết.
+ Cổ tích.
+ Ngụ ngôn.
+ Truyện cười…
– Truyền thuyết là gì?
Truyền thuyết là loại truyện dân gian truyền miệng kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ, thường có yêu tố tưởng tượng, kì ảo.
– Cổ tích là gì?
Truyện cổ tích là loại truyện dân gian thời xưa kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật quen thuộc như: nhân vật bát hạnh; nhân vật dũng sĩ và nhân vật có tài năng kì lạ, nhân vật thông minh và nhân vật ngốc nghếch; nhân vật là động vật.
Truyện cổ tích thường có yếu tố hoang đường, thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân dân về chiến thắng cuối cùng của lòng nhân ái, lẽ phải, sự công bằng đối với gian tham, bất công của cái Thiện đôi với cái Ác.
– Truyện ngụ ngôn là gì?
Truyện ngụ ngôn là loại truyện kể, bằng văn xuôi hay văn vần, mượn chuyện về loài vật, đồ vật hoặc về chính con người để nói bóng gió, kín đáo chuyện con người, nhằm khuyên nhủ, răn dạy người ta bài học nào đó trong cuộc sống.
– Truyện cười là gì?
Truyện cười là loại truyện kể về những hiện tượng đáng cười trong cuộc sống nhằm tạo ra tiếng cười mua vui hoặc phê phán những thói hư, tật xấu trong xã hội.
Câu 2.
– Nhân vật dũng sĩ : Thạch Sanh
– Nhân vật có tài năng đặc biệt: Mã Lương trong truyện cổ tích Cây bút thần, Thạch Sanh trong truyện cổ tích Thạch Sanh.
– Nhân vật xấu xí, hình thù ki lạ: Sọ Dừa trong truyện cổ tích Sọ Dừa.
– Nhân vật ngốc nghếch : Chàng ngốc.
Câu 3:
Câu 1 và câu 2 đối nhau về thanh điệu (khác nhau bằng trắc ở các chữ thứ 2, 4, 6)
Câu 2 và 3 niêm với nhau (giống nhau về bằng, trắc ở các chữ thứ 2, 4 , 6)
Cặp câu 3 và 4 ; câu 5 và 6 đối nhau về âm thanh (khác bằng trắc ở các tiếng thứ 2, 4, 6) và hình ảnh.
Các vần được gieo ở cuối câu 1, 2, 4, 6, 8.
Câu 4. Em đã học các truyện thơ Nôm
– Truyện Kiều của Nguyễn Du.
– Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình’Chiểu.
* Tóm tắt Truyện Kiểu:
Thúy Kiều, một cô gái tài sắc vẹn toàn, gặp gỡ Kim Trọng, chàng thư sinh tài mạo phong tư cùng thề nguyền hẹn ước. Gia đình Kiều bị oan. Kiều phải bán mình chuộc tội cho cha và em trai: Nàng trải qua 15 năm tủi nhục, rơi vào nhà chứa Tú Bà, mắc lừa Sở Khanh, làm lẽ Thúc Sinh, lại vào lầu xanh lần thứ hai và được làm vợ Từ Hải. Nhờ Từ Hải, Kiểu báo ân báo oán nhưng sau đó lại mắc lừa Hồ Tôn Hiến. Từ Hải chết, nàng quyên sinh nhưng được cứu sống. Cuối cùng Kim Trọng, Thúy Kiều gặp lại nhau, cả nhà đoàn tụ.
* Tóm tắt Lục Vân Tiên:
Lục Vân Tiên, người học trò gồm tài văn võ, trên đường lai kinh ứng thí đã đánh cướp cứu Kiều Nguyệt Nga. Do khóc thương mẹ mất, nên Lục Vân Tiên bị mù lòa lại bị bọn xấu hâm hại nhưng được thần và dân cứu giúp. Trong khi đó, Kiều Nguyệt Nga – người tự nguyện chung thủy với Lục Vân Tiên sau ơn cứu nạn, cũng gặp chuyện không may. Nàng bị đem công giặc Ô Qua. Trên đường đi, nàng định tự vẫn nhưng được Phật và người cứu thoát. Lục Vân Tiên thi đỗ Trạng gặp lại Kiều Nguyệt Nga. Hai người sống trong hạnh phúc.
Về cốt truyện của hai truyện thơ trên có điểm giống nhau là cùng có ba phần:
a) Gặp gỡ đính ước.
b) Tai biến.
c) Đoàn tụ.
Câu 5. Một số câu ca dao và vài đoạn thơ trong Truyện Kiều minh họa cho khả năng phong phú của thể thơ lục bát trong việc biểu hiện tâm trạng và kể chuyện, thuật việc.
Học sinh tự chọn.
Câu 6.
– Lão Hạc của Nam Cao, Bến quê của Nguyễn Minh Châu là truyện ngắn hiện đại, Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng của Hồ Nguyên Trừng và Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ là truyện thời trung đại.
– Cả hai đều thuộc loại hình tự sự nhưng truyện ngắn hiện dại có nhiều đổi mới so với truyện ngắn thời trung đại về phương thức tự sự, miêu tả. Truyện ngắn hiện đại, các cách trần thuật di chuyển điểm nhìn được sử dụng đa dạng. Cách trần thuật từ ngôn thứ nhất như lão Hạc thường chỉ thấy ở truyện ngắn hiện đại. Cả về xây dựng nhân vật cũng có khác. Nhân vật truyện trung đại thường xuất hiện qua lời kể qua hành động, qua đôi thoại chứ rât ít được thể hiện trực .tiêp nội tâm, ít chú trọng khắc họa tính cách riêng vì thế thường thuộc nhân vật loại hình. Trong truyện hiện đại, nhân vật được chú ý khắc họa từ ngoại hình, hành động nhất là nội tâm, qua lời trần thuật, lời đối thoại, độc thoại của nhân vật…