Ngày xưa có hai vợ chồng làm ăn chăm chỉ lại tốt bụng nhưng không con. Ngọc Hoàng thương tình bèn sai thái tử xuống đầu thai. Thế nhưng qua đến mấy năm, bà vợ mới sinh một cậu con trai. Khi ấy người chồng đã lâm bệnh chết trước rồi.
Khi cậu vừa khôn lớn thì mẹ lại theo cha, cậu đành thui thủi sống dưới gốc cây cùng chiếc búa người cha để lại. Người đời đặt tên cho cậu là Thạch Sanh. Chàng sống cô đơn nghèo khó nên Ngọc Hoàng thương tình bèn sai người xuống dạy cho chàng các môn võ nghệ và phép thần thông.
Một hôm, thấy chàng trai khoẻ mạnh ắt là được việc, gã Lý Thông bán rượu bèn dỗ Thạch Sanh đến nhà ở cùng và giúp việc. Chàng bèn vui vẻ nhận lời.
Bấy giờ trong vùng có con chằn tinh có nhiều phép lạ lại thích ăn thịt người. Quan quân đều chịu bó tay nên đành chấp nhận mỗi năm nộp cho yêu quái một mạng người. Năm ấy đến lượt Lý Thông nộp mạng, mẹ con hắn bèn nghĩ kế lừa Thạch Sanh đi canh miếu chằn tinh. Thạch Sanh đồng ý. Đến miếu thần không ngờ chàng gặp phải chằn tinh. Cuộc chiến ác liệt vô cùng nhưng kết thúc, Thạch Sanh đã dùng búa chém chết con quái vật.
Lý Thông biết chuyện một lần nữa lại lừa gạt Thạch Sanh để mang đầu chằn tinh đi lĩnh thưởng trong lúc đó Thạch Sanh lại trở về gốc đa.
Chẳng may một ngày kia, ngay trong hội kén rể, công chúa bị một con đại bàng lớn bay đến quắp đi. Ngang qua gốc đa, Thạch Sanh nghe lời kêu cứu bèn giương cung bắn gãy một bên cánh đại bàng. Nhưng đại bàng vẫn quắp công chúa lẩn vào hang sâu. Thạch Sanh lần theo vết máu đến cửa hang nhưng chưa nghĩ ra cách cứu người bị hại.
Trong lúc đó, Lý Thông được vua sai đi tìm công chúa. Thế là một lần nữa Lý Thông dụ được Thạch Sanh xuống ổ đại bàng cứu được công chúa lên. Thạch Sanh chém chết yêu tinh đại bàng nhưng Lý Thông gian ác đã cho quân chịt lại cửa hang. Cũng may trong lúc cùng đường Thạch Sanh lại cứu được con vua Thủy Tề bị đại bàng nhốt trong cũi sắt. Chàng được giải cứu và lại còn được vua Thuỷ Tề tặng cho một cây đàn thần.
Thế nhưng sau đó hồn của đại bàng và chằn tinh vì uất ức đã ăn cắp í vàng ở cung vua đến giấu ở gốc đa. Thế là chàng Thạch Sanh bị bắt vào tù. Ở trong tù chàng đem đàn ra gảy không ngờ lại chữa được bệnh câm của công chúa. Công chúa bèn tâu rõ sự tình. Thế là Thạch Sanh được làm phò mã. Lý Thông dù được tha về quê để làm ăn lương thiện nhưng vì gây nhiều tội ác nên giữa đường bị thần sét đánh chết tươi.
Đám cưới đang diễn ra vui vẻ thì mười tám vị hoàng tử của các nước chư hầu vì không lấy được công chúa nên ùn ùn kéo quân sang đánh. Thạch Sanh bèn mang đàn thần ra gảy thế là quân sĩ mười tám nước chư hầu đều phải xin hàng. Thạch Sanh cho dọn cơm đãi quân sĩ. Mấy chục vạn quân cố gắng như thế nào cũng không ăn hết niêu cơm nhỏ xíu của Thạch Sanh. Thế là từ đó bọn quan quân nể sợ Thạch Sanh nhiều lắm.
Giặc tan, vua không có con trai nên Thạch Sanh được truyền ngôi báu. Từ đó chàng cùng công chúa sông hạnh phúc đến trọn đời.