Một buổi chiều đầy nắng. Những cơn gió nồm nam thổi đều lướt qua cánh đồng lúa chiêm đang độ chín, trải dài ra tận mãi bên sông. Hôm ấy Hoàng rủ tôi sang sông để đi tìm chim tu hú, bởi cứ vào độ này bãi vải bắt đầu mọng chín, lũ chim lại kéo nhau về đây phát ra những tiếng kêu gọi bạn, nghe xao xác cả một vùng.
Vào một buổi chiều đầy nắng, Hoàng rủ tôi bơi qua sông sang bên kịa bãi vải để tìm chim tu hú. Hoàng
có tài bẫy chim. Nhưng từ dạo học cấp ba bận bịu quá cũng chẳng còn thì giờ để nghĩ đến chim tu hú nữa.
Hoàng bảo:
– Chúng mình sang bãi bắt chim lần này là lần cuối cùng đấy. Mai này vào qua trường mới làm gì có dịp sang sông nữa.
Hoàng là một tay bẫy chim giỏi trong vùng. Cứ nhìn thoáng qua cánh chim bay lướt trên trời hoặc đậu ở tận ngọn tre cao vút, Hoàng có thể nhận ra ngay đó là họ chim nào, sinh sông ở đâu và mùa nào thì đẻ trứng. Cái thú bẫy chim có một ma lực nào đó khiến tôi thích thú, hễ Hoàng rủ đi, dẫu rằng đang bận việc, tôi cũng bỏ đó để đi xem Hoàng giăng bẫy.
Ngày nay, cứ tưởng tượng lại những lúc hai đứa chúng tôi ngồi nấp ở sau bụi cây để rình đợi chim sa xuống, trong lòng hồi hộp, mới thấy những kỉ niệm của một thời niên thiếu, hồi còn học ở trường làng ở một dư vị ngọt ngào, sâu lắng đến khó quên. Chơi chim là một sở thích có một ý nghĩa thật kì thú. Nhưng săn bắt cho được một con chim thì cũng thật công phu. Có hôm giăng bẫy, chờ một chốc thì chim đến. Nhưng cũng có hôm cả buổi sáng chẳng thấy bóng dáng chim đâu cả, trời nắng chang chang, mồ hôi nhễ nhại, nhưng Hoàng vẫn tỉnh bơ, chẳng mảy may băn khoăn chút nào.
Một lần tôi hỏi Hoàng:
– Sao cậu không bẫy chim khác mà chỉ rình bắt chim tu hú?
– Tớ thích tiếng kêu của nó. Hôm nào cậu cứ thử đứng xa xa một chút nghe tiêng nó kêu mà xem khắc biết. Nhưng phải đứng thật xa. Chứ hễ cứ lại gần, chim không bao giờ kêu đâu mà lại tìm đường chạy trôn. Nghe Hoàng kể, tôi bật cười:
– Nó khôn quá nhỉ?
– ừ… Khôn thì khôn thật. Nhưng nó vụng về lắm.
– Sao cậu biết?
– Bởi vì nó không biết làm tổ, chỉ đẻ trộm vào tổ chim sáo sậu. Khi trứng nở, sáo sậu không nhận ra con của tu hú, cứ tha mồi về nuôi cho đến khi đủ lông, đủ cánh, tu hú lại bay đi tìm về với đàn của nó.
Tôi cười ngất:
– Loài chim này thế mà tinh quái thật!
Hai chúng tôi lững thững đi bộ trên bờ sông. Con sông có dòng chảy lừ đừ, tuy không rộng lắm nhưng lại có chỗ xoáy. Người bơi qua sông không để ý mà vướng phải, có khi bị hụt xuông tận đáy sông, nghe nói ai cũng sợ. Nhưng sang sông quen rồi thì cũng chẳng có gì đáng ngại ngần.
Đứng bên này sông, nhìn sang bãi vải rậm rạp, xanh ngắt một màu. Thỉnh thoảng lại có những chấm đen nhạt, lúc ẩn lúc hiện trong rừng lá. Đấy là chim tu hú. Một loài chim sông giang hồ, chẳng bao giờ biết làm mẹ để nuôi con nhưng lại phát ra những tiếng kêu nghe xao xác đến lạ lùng, nhất là vào những buổi trưa hè nắng gắt.
Chia tay với nhau ngày ấy, sau này cả hai đứa chúng tôi mỗi đứa đều bước vào một Trường Đại học. Hoàng học sư phạm, còn tôi theo ngành nghệ thuật điện ảnh bởi tôi thích nghề làm phim. Từ tấm bé, tôi chỉ thích xem chiếu bóng mỗi khi có đội chiếu phim dắt díu nhau chở máy móc bằng xe thồ về chiếu ở sân đình làng. Những đêm như thế, người dân quê tôỉ cứ náo nức đợi chờ. Bởi cái thời bấy giờ có cái đội chiếu bóng về làng là cả một niềm vui được tính bằng ngày, bằng tháng.
Từ một vùng quê đồng đồng chiêm trũng ra đi, nay quê tôi đã đổi thay nhiều lắm. Rời quê hương mới ngày nào đây thôi, cũng chưa phải là xa xôi gì lắm, thế mà Hoàng giờ đã là một trợ giáo, đang giảng dạy tại một Trường Đại học ở phía Nam. Còn tôi, cũng đã trở thành một nhà đạo diễn, đang làm đẹp cho đời bằng những thước phim ấm tình bạn bè, tình quê hương, đất nước.
Đến nay, đã qua đi không biết bao mùa vải chín, tôi mới có dịp trở lại thăm quê. Khi qua bến sông, tôi dừng lại giờ lâu để mường tượng lại câu chuyện cũ, bỗng chợt nhớ đến Hoàng. Con sông xưa nước vẫn trong veo, cỏ mọc đôi bờ xanh tốt, dòng nước vẫn lừ đừ chảy. Phía bên kia sông, chiều còn sót lại vài vệt trắng chạy qua những rặng vải đang rì rào trong gió, quả đã chín mọng mà ở đó thấp thoáng ẩn hiện những cánh chim tu hú, chô’c chóc lại vút lên chao lượn. Cảnh vật vẫn chẳng đổi thay. Còn tôi với Hoàng giờ đây mỗi người một ngả, đang vật lộn với sóng gió cuộc đời. Nhưng những cánh chim tu hú vẫn chao lượn trong tâm khảm mỗi người. Kỉ niệm thơ ấu, kỉ niệm quê hương và bè bạn có lẽ đã bắt đầu từ tiếng chim tu hú gọi hè sang từ những tháng ngày xa xưa ấy…