Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) sinh ra ở Hạ Hòa, Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng, trong một gia đình tri thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, nên thiên hướng và năng khiếu nghệ thuật của ông đã sớm bộc lộ từ nhỏ.

Tác phẩm chính: Sống mãi tuổi 17, Nếu anh không đốt lửa, Lời thề thứ 9, Khoảnh khắc và vô tận, tôi và chúng ta,…

2. Tác phẩm

Hồn Trương Ba, da hàng thịt (viết năm 1981 nhưng đến năm 1984 mới ra mắt công chúng) là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, đã công diễn nhiều lần trên sân khấu trong và ngoài nước. Từ một cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa, triết lí và nhân văn sâu sắc.

Văn bản trích phần lớn cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.

II. Hướng dẫn sọan bài

Câu 1 (trang 153 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Qua đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, các hàm ý mà tác giả muốn gửi gắm:

– Những nỗi dằn vặt, trăn trở của nhân vật hồn Trương Ba về cuộc sống ngang trái của mình.

– Những lí lẽ cám dỗ của nhân vật xác hàng thịt.

– Hình ảnh của Trương Ba và xác hàng thịt tác giả muốn để lại một ý nghĩa giáo dục sâu sắc không nên hoán đổi thể xác và trú ngụ vào những nơi không phải của mình.

– Ý nghĩa triết lí của vở kịch: sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức. Đây là một ý nghĩa triết lí có tính khái quát cao, bao trùm nhiều mặt của đời sống xã hội.

Câu 2 (trang 153 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

* Nguyên nhân khiến cho người thân của Trương Ba và cả Trương Ba rơi vào bất ổn và phải chịu nhiều đau khổ: Tâm hồn Trương Ba (nhân hậu, cao khiết, ngay thẳng, có nhiều thú vui tao nhã, có học thức, chơi cờ…) nhưng phải trú nhờ thể xác của hàng thịt (thô thiển, ham muốn tầm thường, dung tục).

⇒ Mọi người xung quanh không ai thừa nhận ông.

* Thái độ của Trương Ba: hụt hẫng, cô đơn. Ông bị mọi người xa lánh, sự tồn tại của ông vì thế cũng trở ên vô nghĩa, nặng nề, bức bối.

Câu 3 (trang 154 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Quan niệm của Đế Thích	Quan niệm của Trương Ba
Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “Dưới đất, trên trời đều thế cả”. ⇒ Đế Thích có cái nhìn quan liêu, hời hợt.	Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”. ⇒ Trương Ba cần cuộc sống có ý nghĩa, phải đúng là mình, hòa hợp toàn vẹn giữa linh hồn và thể xác.

* Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” là hoàn toàn đúng bởi việc Trương Ba sống dựa vào xác hàng thịt đã khiến hồn ông trở thành nô lệ cho thân xác và không được sống thật với con người mình.

* Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích nói lên ý nghĩa:

– Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi.

– Sống thực sự cho ra cho con người không thể dễ dàng, đơn giản. Khi sống nhờ, sống chắp vá, không được là mình thì cuộc sống trở nên vô nghĩa.

Câu 4 (trang 154 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Trương Ba từ chối vì:

– Ông không chấp nhận cách sống giả tạo “không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được”, sống mà không được là chính mình, cuộc sống mà “khổ hơn là cái chết”.

– Quyết định của hồn Trương Ba thể hiện một tính cách quyết đoán, mạnh mẽ và cả một lòng tự trọng, nhân hậu, giàu tình yêu thương.

Câu 5 (trang 154 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Kết thúc vở kịch, nhân vật hồn Trương Ba chấp nhận cái chết, dù là cái chết oan ức. Đoạn kết của đoạn trích làm bừng sáng nhân cách, tự trọng, lòng yêu thương của Trương Ba

⇒ Gửi gắm thông điệp:

– Thông điệp về sự chiến thắng của cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực.

– Một trong những điều quý giá nhất của mỗi người là được sống là mình, sống trọn vẹn với những giá trị mà mình có và theo đuổi. Cuộc sống thật sự có ý nghĩa khi con người được sống trong sự hài hòa giữa thể xác và linh hồn, con người phải biết đấu tranh để hoàn thiện nhân cách, vươn tới giá trị cao quý.

III. Luyện tập

Gợi ý:

Giả định Đế Thích cho Trương Ba được sống trong xác hàng thịt hoặc hồn Trương Ba nhập vào cu Tị và Trương Ba đồng ý. Cuộc sống của Trương Ba sẽ vô cùng giắc rối, khổ sở.

Nếu nhập vào xác anh hàng thịt	Nếu nhập vào xác cu Tị
người nhà anh hàng thịt và làng xóm sẽ nhận nhầm ngườ, họ đòi hỏi những công việc của anh hàng thịt, còn người nhà Trương Ba thì cảm thấy thất vọng, xa lạ với thân xác kì lạ, thô lỗ, vụng về của anh hàng thịt.	Trương Ba có những suy nghĩ chín chắn, kì lạ, già dặn trong hình hài một chú bé con. Nhưng mặt khác, ông không thể làm được những việc mà ông muốn làm (liên quan đến thể lực và vị thế xã hội).