I. Tác giả và tác phẩm
1. Tác giả
– A.Sô-lô-khốp (1905-1984) là nhà văn Xô-viết lỗi lạc, được vinh dự nhận giải thường Nobel về văn học năm 1965 (ông còn được nhận giải thưởng văn học Lê-nin, giải thưởng văn học quốc gia).
– Phong cách nghệ thuật của Sô-lô-khốp: nổi bật là viết đúng sự thật. Ông không né tránh những sự thật dù khắc nghiệt trong khi phản ánh những bức tranh thời đại rộng lớn, những cảnh đời, những chân dung số phận đau thương. Trong sáng tác của ông, chất bi và chất hùng, chất sử thi và chất tâm lí luôn được kết hợp nhuần nhuyễn.
– Các tác phẩm chính: tập truyện Những truyện ngắn sông Đông, các tiểu thuyết Sông Đông êm đềm, Đất vỡ hoang, Họ chiến đấu vì Tổ quốc,…
2. Tác phẩm
– Vị trí: Truyện ngắn Số phận con người (1957) của Sô – lô – khốp là cột mốc quan trong mở ra chân trời mới cho văn học Nga. Dung lượng và tư tưởng của truyện khiến có người liệt nó vào loại tiểu thuyết anh hùng ca.
– Tác phẩm thể hiện cách nhìn cuộc sống và chiến tranh một cách toàn diện, chân thực, sự đổi mới cách miêu tả nhân vật, khám phá tính cách Nga, khí phách anh hùng và nhân hậu của người lính Xô viết.
Đoạn trích là phần kết thúc truyện.
II. Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
Hoàn cảnh và tâm trạng của An – đrây Xô – cô – lốp sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va – ni – a.
– Hoàn cảnh:
+ Chịu trăm ngàn cay đắng: “Tôi đã chôn chân trên đất người… cuối cùng của tôi”.
+ Không vợ con, không nhà cửa, không hi vọng, không trở về quê hương.
+ Trở thành người lang thang, ăn nhờ ở đậu, chìm trong men rượu để trốn tránh quá khứ.
⇒ Chiến tranh tước đoạt tất cả những gì quý giá nhất: quê hương, gia đình, tình yêu thương, niềm hi vọng.
– Tâm trạng:
+ Vỡ tung, mất hồn, rơi vào nỗi đau cùng cực, âm thầm chịu đựng, cô đơn.
+ Anh tìm đến rượu để dịu bớt nỗi đau.
+ Những giọt nước mắt: nỗi đau không thể diễn tả bằng lời.
⇒ Anh đã rơi vào cuộc sống bế tắc vô nghĩa
⇒ Bi kịch của con người trong chiến tranh.
Câu 2 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
– Việc An – đrây nhận Va – ni- a làm con nuôi đã làm thay đổi cả cuộc đời hai cha con :
+ Bé Va – ni – a có được người chở che, mái ấm gia đình
+ An đrây tìm lại được ý nghĩa cuộc sống, tìm được tình yêu thương để xóa mờ nỗi đau chiến tranh.
– Tâm hồn thơ ngây của bé Va – ni – a:
+ Mặt mũi lấm lem, quần áo bẩn thỉu nhưng đôi mắt rất sáng.
+ Khi được Xô cô lốp gọi, leo lên xe hỏi, chờ trả lời.
+ Ngồi trên xe: lặng thinh, tư lự, chốc chố nhìn Xô cô lốp …
+ Trả lời những câu hỏi một cách hồn nhiên.
+ Nồng nhiệt thể hiện tình cảm, sự ước ao, hi vọng khi được nhận làm con.
⇒ Sung sướng, ngạc nhiên và hạnh phúc.
– Lòng nhân hậu của Xô cô lốp:
+ Khi gặp Va -ni – a: thấy quý và nhớ.
+ Trước hoàn cảnh đáng thương và tâm hồn ngây thơ của Va ni a ⇒ nhận làm con ⇒ quyết định đột nhiên, xuất phát từ đáy lòng.
+ Khi nghe thấy tiếng thở dài của bé: dùng những hình ảnh nhỏ bé, đáng thương để so sánh với Va – ni – a tội nghiệp.
+ Chăm sóc Va- ni- a như con đẻ.
+ Âm thầm chịu đựng những đau khổ vì sợ Va – ni – a đau khổ.
⇒ Giàu tình yêu thương, nhân hậu, giàu trách nhiệm.
– Điểm nhìn nhân vật trùng với điểm nhìn tác giả:
⇒ Điểm nhìn chan chứa tình yêu thương, hướng tới cuộc sống bình yên, tâm hồn trong sáng của trẻ thơ, đầy giá trị nhân đạo.
Câu 3 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
* Cuộc đời cô đơn, đau khổ với những khó khăn chồng chất của An – đrây Xô – cô – lôp đã được miêu tả hết sức sinh động, chân thực:
– Những khó khăn trong việc chăm sóc bé Va – ni- a.
– Rủi ro trong công việc: xe của anh quét nhẹ phải con bò nên anh bị tước bằng, bị mất việc, phải đi phiêu bạt để kiếm sống.
– Thể chất anh cũng yếu dần đi “trái tim tôi đã suy kiệt, đã chai sạn vì đau khổ”.
– Nỗi ám ảnh anh không dứt: hầu như đêm nào thức giấc gối “cũng ướt đẫm nước mắt”.
⇒ Anh đã và đang phải ghánh chịu những nỗi đau không gì bù đắp nổi, thời gian cũng không xoa dịu được vết thương trong lòng.
* Sức mạnh vượt qua khó khăn:
– Nhờ vào tấm lòng nhân hậu, lòng yêu thương trẻ.
– Bản lĩnh kiên cường và lòng dũng cảm.
⇒ Tiêu biểu cho số phận và vẻ đẹp tâm hồn nước Nga.
Câu 4 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
* Thái độ của người kể chuyện: sự tin tưởng vào một thế hệ tương lai qua hình ảnh chú bé Va – ni- a: “Nghĩ rằng người Nga đó,…đương đầu với mọi thử thách…”.
* Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối tác phẩm: là lời giã bài cảm xúc của nhà văn với bạn đọc: “Hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ… nếu như Tổ quốc kêu gọi”.
⇒ Thể hiện ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm:
+ Tác giả bày tỏ khâm phục và tin tưởng ở tính cách Nga kiên cường.
+ Nhắc nhở và kêu gọi sự quan tâm của xã hội đối với nhân cách con người và góp tiếng nói lên án chiến tranh phi nghĩa.
+ Nhắc nhở, kêu gọi sự quan tâm, trách nhiệm của toàn xã hội đối với mỗi số phận cá nhân bất hạnh.
Câu 5 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
Qua đoạn trích, Sô – lô – khốp thể hiện về số phận con người:
– Với Sô – lô – khốp, trong cuộc sống, con người có thể gặp rất nhiều bất hạnh, nỗi đau, sự mất mát.
– Số phận con người tập trung khám phá nỗi bất hạnh của con người sau chiến tranh.
– Nhưng nhà văn vẫn giữ niềm tin vào số phận con người, ở tính cách Nga kiên cường cũng như lòng tin yêu ở cuộc sống.
III. Luyện tập
Câu 1 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
– Truyện ngắn Số phận con người là tác phẩm đầu tiên trong văn học Xô viết sau chiến tranh đã dũng cảm táo bạo nhìn thẳng vào sự thật khắc nghiệt của chiến tranh.
– Nhân vật trong tác phẩm là những con người bình thường, thậm chí nhỏ bé với tất cả các quan hệ phức tạp đa dạng tiêu biểu cho số phận con người trong chiến tranh
– Truyện cũng có một đoạn trữ tình ngoại đề ở phần cuối bày tỏ sự đồng cảm, lòng tin tưởng và sự khâm phục của tác giả đối với một tính cách Nga kiên cường và nhân hậu.
⇒ Qua tác phẩm, nhà văn đã tố cáo chiến tranh phát xít một cách mạnh mẽ, đồng thời cũng khẳng định bản lĩnh và tâm hồn nhân hậu của con người Nga, tính cách Nga.
Câu 2 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
Tưởng tượng và viết đoạn văn về cuộc sống tương lai của hai bố con An – đrây Xô – cô – lôp:
Ví dụ: Hai cha con tìm được một cuộc sống bình yên trên một ngôi làng nhỏ. Họ cùng với người dân nơi đây bắt tây vào việc xây dựng một cuộc sống mới, Xô – cô – lôp kiếm được việc làm ổn định, anh không còn tìm đến rượu nữa, bé Va – ni – a tới trường với chúng bạn… Cuộc sống của họ rất vui vẻ và hạnh phúc. Những vết thương buốt nhót ngày xưa dần nguôi ngoai và tạm ngủ yên trong kí ức của họ.