Soạn bài Tức nước vỡ bờ (trích Tắt đèn)
1. Phân tích tình thế của gia đình chị Dậu trước và trong đoạn trích này.
Trả lời:
Muốn phân tích tình thế của gia đình chị Dậu trước và trong đoạn trích này, cần tóm tắt được nội dung tác phẩm Tắt đèn và đặt đoạn trích trong mạch cốt truyện của tác phẩm.
Nhà chị Dậu rất nghèo, nghèo “nhất nhì trong hạng cùng đinh” ở làng Đông Xá. Kì sưu thuế đến giữa lúc anh Dậu đang ốm. Vì chưa chạy đâu ra tiền để nộp sưu, anh Dậu vẫn bị đánh, trói và cùm kẹp ở đình làng. Chị Dậu đành cắn răng đem cái Tí – đứa con gái 7 tuổi và ổ chó con mới mở mắt, tài sản duy nhất của gia đình, bán cho nhà Nghị Quế. Chị những tưởng đã có thể nộp sưu cho chồng để anh được tha về, nào ngờ bọn hào lí còn bắt chị phải nộp cả suất sưu của người em chồng đã chết từ năm ngoái ! Anh Dậu vì bị cùm trói hành hạ giữa lúc đang ốm nặng, đã ngất xỉu và rũ rượi như một xác chết. Bọn hào lí sai người khiêng trả anh về nhà ; lay gọi mãi anh vẫn không tỉnh, chị Dậu vô cùng hoảng hốt, đau đớn. May sao nhờ bà con hàng xóm xúm đến cứu giúp, anh dần dần hồi lại. Một bà lão hàng xóm tốt bụng ái ngại trước cảnh cả nhà chị Dậu nhịn đói suốt ngày hôm qua, đã mang đến bát gạo cho chị nấu cháo… Cháo chín, chị Dậu dỗ chồng cô” húp lấy ngụm cháo cho lại sức, nhưng anh vừa lẩy bẩy bưng bát cháo đưa lên miệng thì hai tên tay sai đã sầm sập tiến vào, quát thét đòi trói anh…
Lúc này, mạng sống của anh Dậu rất mong manh. Tất cả tâm trí của chị Dậu khi đó chỉ là phải bảo vệ chồng bằng mọi cách. Đó là một tình thế rất hiểm nghèo của gia đình chị.
2. Nhận xét về sự thay đổi cách xưng hô của chị Dậu với tên cai lệ. Trong tình thế cụ thể lúc ấy, sự “vỡ bờ” ở chị Dậu là lẽ tất yếu. Hãy chứng minh.
Trả lời:
Nhận xét về sự thay đổi cách xưng hô của chị Dậu với tên cai lệ trong đoạn trích, có thể thấy :
– Chỉ trong một đoạn văn ngắn, ta thấy chị Dậu ba lần xưng hô khác nhau với tên cai lệ : ban đầu, chị xưng cháu (và nhà cháu), gọi tên cai lệ bằng ông (cháu – ông), sau chị chuyển sang xưng tôi (tôi – ông) và cuối cùng, chị xưng là bà, gọi tên cai lệ bằng mày (bà – mày) !…
Sự thay đổi cách xưng hô đó phản ánh sự thay đổi thái độ và cách đối phó của chị Dậụ đối với tên cai lệ để bảo vệ anh Dậu :
+ Ban đầu, chị Dậu quá lo sợ (vì chúng bât ngờ ập đến với điệu bộ hung dử, quyết bắt trói chồng chị, điều mà chị lo nhất ; dù sao, lúc này tên cai lệ cũng là “người nhà nước” đang đi nã thuế theo lệnh trên, còn chồng chị thì… vẫn chưa có tiền nộp thuê nên đang là kẻ có tội ! Vì vậy, chị Dậu phải lễ phép van xin thiết tha, nên chị lễ phép xưng cháu với hắn và gọi hắn bằng ông.
– Đến khi tên cai lệ hung hãn đó đáp lại chị rất phũ và cứ sân đến để trói anh Dậu” thì chị “tức quá không thế chịu được” đã “liều mạng cự lại”. Chị đã vụt đứng dậy như một người ngang hàng, xưng tôi chứ không tự hạ xưng cháu như trước. Chú ý: chị vần gọi cai lệ bằng ông nhưng lần này, ông (trong tôi – ông) không còn được coi là người bề trên đáng tôn kính (như ông trong cháu – ông) mà chỉ là kẻ ngang hàng.
+ Cuối cùng, trước sự hung ác, đểu cáng tột cùng của tên cai lệ (hắn tát vào mặt chị “đánh bốp” và “cứ nhảy vào cạnh anh Dậu”), thì chị ngùn ngụt phần nộ, đã “nghiến hai hàm răng” xưng bà với tên tay sai mât hết tính người đó và gọi hắn bằng mày (bà – mày). Đây là cách xưng hô hết sức “đanh đá” của người phụ nữ khi căm giận cao độ. Chẳng những hoàn toàn không còn tư thế cúi đầu van xin, cũng không chỉ là tư thế đĩnh đạc của người ngang hàng, mà đây là tư thế “đứng trên đầu thù”, đè bẹp hoàn toàn uy thế của đối phương. Cùng với cách xưng hô ngỗ ngược ấy là động tác quật tên tay sai ngã chỏng quèo hết sức dữ dội, bất ngờ…
Như vậy, sự thay đổi cách xưng hô của chị Dậu đối với tên cai lệ phản ánh sự thay đổi rất nhanh vả hợp lí, trong thái độ và trong cách đối phó của chị Dậu đốí với tên tay sai hung ác đó. Sự thay đổi đó cũng phản ánh sự phát triển (cũng rất hợp lí) của tình huống truyện, làm toát lên cái chân lí, cái quy luật lớn của hiện thực: “tức nước vỡ bờ”.
3. Qua đoạn văn, em có nhận xét gì về tính cách của chị Dậu ?
Trả lời:
Chị Dậu là điển hình cho sự chân thật, khỏe khoắn với những phẩm chất tốt đẹp. Khi anh Dậu bị bọn tay chân cai lý đánh, chị đã hạ mình van xin, nài nỉ. để cứu chồng chị phải đợ con, bán chó, làm được như vậy chị Dậu ray rứt từng khúc ruột. Chị sẵn sàng vùng dậy đánh nhau với người nhà lý trưởng để đỡ đòn cho chồng. Người đàn bà mà Ngô Tất Tố gọi là “chị chàng nhà quê” ấy đã không ngần ngại làm tất cả để bảo vệ cài gia đình khốn khổ của chị. Với cá tính mạnh mẽ, lúc cứng lúc mềm. Ở con người ấy đã hội tụ đần đủ bản chất của người phụ nữ đôn hậu, đảm đang và thủy chung. . Bên cạnh sự “cạn tàu ráo máng” của bọn quan lại và tay sai thì vẫn còn có những trái tim nhân hậu, biết đùm bọc chở che cho nhau. Hình ảnh bà lão, người đàn bà luôn đứng ra giúp đỡ gia đình chị Dậu, chị đã nói: “đó là ân nhân số một trong cuộc đời mình”. Ở đây tác giả cũng muốn nói với người đọc trong cái khổ đau ta vẫn tìm thấy hạnh phúc dù cho nó có ít ỏi đi chăng nữa. Tình người quan tâm đến nhau trong cuộc sống lam lũ khó khăn là điều quý giá nhất.
4. Đọc Tắt đèn, nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan nhận xét : “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. Em hiểu ý kiến đó như thế nào ? Hãy phân tích những nét đặc sắc nghệ thuật của đoạn văn để chứng minh.
Trả lời:
Để chứng minh sự “vỡ bờ” (hành động quật lại quyết liệt của chị Dậu) ở đây là tất yêu, phải bám sát văn bản, theo dõi sự diễn biến của tình huống truyện, cần đặc biệt chú ý :
+ Ban đầu, chị Dậu hoàn toàn không có ý chống lại “người nhà nước”, đúng là chị đâu “dám bỏ bễ tiền sưu của nhà nước”. Dù quá túng bấn, chị đã chạy vạy xoay xoả đủ cách, phải bán cả con và đáng lè đã đủ tiền nộp sưu thì chị lại bị buộc phải nộp cả suất sưu của người đã chết một cách hết sức vô lí nên mới bị coi là kẻ thiếu sưu ! Chị “run run”, cố thiết tha” van xin tên cai lệ cho khất, nhưng tên tay sai không chút tình người đó không thèm nghe chị lấy nửa lời, đã đáp lại chị
– Trong tình huống ấy, tính cách các nhân vật được khắc hoạ thật rõ nét, nổi bật. Đó là tính cách thô lỗ, đểu cáng, hung ác, không chút tình người của tên cai lệ ; tính cách đó thể hiện nhất quán từ giọng điệu, ngôn ngữ đến mọi cử chỉ, hành động của hắn. Còn chị Dậu, khi thì mềm mỏng, thiết tha, khi thì “đanh đá”, dữ dội… đều rất thật, rất “chị Dậu”. Đặc biệt, diễn biến tâm lí của chị bất ngờ mà tất yếu, được miêu tả rất tự nhiên, hợp lí.
Đoạn văn tuy ngắn mà đầy ắp chi tiết, động tác dồn dập, nhưng tất cả đều rõ nét, không bị rối, người đọc có thể hình dung rõ trước mắt.
Cảnh chị Dậu vụt đứng đậy với tư thế ngang tảng, ngạo nghễ đối lập với hình ảnh hai tên cai lệ bị chị thẳng tay trừng trị hết sức thảm hại (đứa thì ngã chỏng quèo, đứa thì bị túm tóc lắng cho một cái ngã nhào ra thềm,..) thật sống động, rất thú vị, nhiều ý nghĩa (nhà phê bình Vũ Ngọc Phan còn nhận xét : “Đoạn ấy làm cho độc giả hả hê một chút sau khi đọc những trang rất buồn thảm”).
Ngôn ngữ được sử dụng trong đoạn văn cũng rất đặc sắc. Đây là lời ăn tiếng nói hằng ngày của quần chúng được tác giả sử dụng một cách tự nhiên, nhuần nhuyễn,, đầy gợi cảm. Nhà văn khai thác triệt để những từ ngữ, cách nói thông tục mà có sức biểu hiện cao của khẩu ngữ nông thôn ( bịch, tát đánh bốp, lẻo khoẻo, chỏng quèo, làm tình làm tội..). Ngôn ngừ nhân vật rất “sống” : nhân vật nào có lời lẽ, khẩu khí cùa hạng nhân vật ấy. Chính ngôn ngừ nhân vật đã góp phần quan trọng trong việc thể hiện tính cách nhân vật.
Quả thực, đây là một đoạn văn “tuyệt khéo”, tất cả đều chân thực, sống động, rất hấp dẫn.
.com