Mai vàng là hoa Tết miền Nam. Điều đó chẳng có gì đáng nói, tói đoán sẽ có nhiều bạn nghĩ thế. Nhưng tôi tin rất ít bạn tìm hiểu cặn kẽ nguồn gốc loài hoa tượng trưng cho mùa xuân ở nửa nước thân yêu này…
Ở nửa nước phía Nam Tổ quốc ta. Mùa xuân đã đứng trước nhà, mùa xuân gõ cửa: “mai vàng đem đến tin vui”. Mùa xuân ở nửa nước phía Nam thực chất là mùa khô, mùa không có những trận mưa lai rai kéo dài như ở Huế và Hà Nội. Mùa xuân ở phương Nam không có gió bấc, không có mưa phùn. Mùa xuân mang khí hậu của mùa hè, nói cho đúng hơn, khí hậu của những ngày đầu hè miền Bắc. Trời nắng, một cái nắng đáng yêu, nắng mà không nực. Các bạn nào yếu chịu rét và sợ những gió mùa đông bắc tràn về kéo theo cái lạnh thì tha hồ thích. Và giữa những ngày Tết cổ truyền ấy, mai vàng là hiện thân của chúa Xuân và mai vàng khoe hai bộ áo ngày hội lộng lẫy ở hầu hết các gia đình từ Quang Trị trở vào cho đến tận mũi Cà Mau. Trước bàn thờ Tổ tiên nghi ngút khói hương, một năm mới mở ra hứa hẹn bằng những cánh thiệp màu vàng tươi trên những lọ độc bình màu sứ trắng, hoặc trên những chậu mai được trồng cả cây. Các chậu mai được lưu trồng từ nhiều năm chăm sóc và tỉa tót, cứ đến Tết lại mang vào nhà.
Khi mang gươm đi giữ gìn bờ cõi phương Nam, ông bà chúng ta – những người thuộc lớp đầu không phút nào quên nhớ cội nguồn. Ngày Tết hàng năm đến, những người Việt đi đầu ở những miền đất mới còn hoang sơ dọc theo con sông Chín Rồng, vẫn giữ nguyên tục đẹp cội nguồn. Nhà nhà nhắc nhau bày bàn thờ gia tiên ở gian giữa trang hoàng lên đó một cành hoa và cắm mấy nén hương để tỏ lòng tưởng niệm Tổ tiên ở châu thổ sông Hồng – con sông tượng trưng cho ngọn nguồn mang dòng nước đỏ.
Bàn thờ bày rồi nhưng tìm đâu ra những cành đào quen thuộc ớ vùng đất mới vỡ hoang? Do thổ ngôi và khí hậu nên phương Nam không có hoa đào phương Bắc. Những người thuộc lớp tiên phong đặt chân tới quê mới phương Nam đã phát hiện ra một loài hoa thay thế hoa đào. Loại hoa này mang màu sắc vàng tươi, vàng nghệ, một màu vàng rực rờ nở khắp đó đây ở nủa nước phương Nam mỗi độ xuân về. Phát hiện ra loài hoa thuộc loại “dã sinh” trên đất mói, mọi người đang thiếu hoa đào trước bàn thờ Tổ tiên và trang điểm ba ngày Tết đã nhất trí với nhau chọn loại hoa này làm hoa Tết. Hoa đào đi liền với hoa mai đã đi vào tiềm thức của người Việt. Mọi người đã đặt cho hoa một cái tên đọc lên có thể liên tướng đèn họa đào. Mai vàng từ đó thành tên.
Mai vàng hoa Tết miền Nam. Hoa của người xưa mang gươm đi gìn giữ bờ cõi phương Nam đã gởi vào đó cả tấm lòng – nói theo các nhà thơ – đã tự tình dân tộc…